Stan obecny i perspektyw rozwoju klastrów gospodarczych w Polsce

Szczegóły

1. Stan obecny – Polska

Liczba i struktura klastrów

  • Według Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP)-inwentaryzacji z 2015 roku zidentyfikowano 134 klastry założone w latach 2003–2015. ([PARP][1])

  • Ponadto zidentyfikowano ok. 106 potencjalnych inicjatyw klastrowych, które mogłyby przekształcić się w pełnoprawne klastry. ([PARP][1])

  • W raporcie „Benchmarking klastrów w Polsce – edycja 2022” analizowano 41 klastrów i 642 członków tych klastrów. ([POPW][2])

Struktura członków i branże

  • W badaniu PARP końcem 2022 r.: łącznie członków wszystkich badanych klastrów było 4 208 podmiotów – wzrost o 16,8% względem badania z 2020 r. ([Serwis Usług Rozwojowych][3])
  • Średnia liczba członków przypadających na jeden klaster wynosiła około 103 podmioty. ([Serwis Usług Rozwojowych][3])
  • W strukturze członków: przedsiębiorstwa stanowiły 84% (w tym mikro – 38%, małe – 32%) działalność. Instytucje naukowe i szkolnictwa wyższego 6%, jednostki samorządu 5%, instytucje otoczenia biznesu 4%. ([Serwis Usług Rozwojowych][3])
  • Najliczniej reprezentowane branże: jakość życia/turystyka i rekreacja (11 klastrów), przetwórstwo przemysłowe i transport (13 klastrów: m.in. obróbka metali, motoryzacja, lotnictwo), sektor ICT (8 klastrów). ([Serwis Usług Rozwojowych][3])

Geografia i specjalizacje

  • Klastry powstawały zarówno w branżach tradycyjnych (przemysł ciężki, metalurgia, spożywczy) jak i w branżach wysokotechnologicznych i usługowych (lotnictwo, biotech, ICT) – co pokazuje katalog PARP. ([PARP][4])
  • W zakresie klastrów kreatywnych prowadzono badania distribucji przestrzennej; autorzy podkreślają, że struktury klastrowe nie zawsze powstają tam, gdzie jest największy potencjał lokalizacyjny. ([Przegląd Geograficzny][5])

Wyniki i wpływ

  • W regionach, np. w województwie małopolskim i warmińsko-mazurskim, prace badawcze wskazują, że klastry mogą wpływać na poziom innowacyjności regionu — ale wpływ ten jest warunkowy i zależy od sposobu wykorzystania klastra. ([Repozytorium UJ][6])
  • Wnioski PARP: aż ~70% ankietowanych członków klastrów przyznało, że uczestnictwo w klastrze przynosiło dla nich znaczne korzyści. ([PARP][7])

2.1. Małopolska

Pozycja regionu

  • Region małopolski zajmuje 2. miejsce w Polsce pod względem liczby klastrów, które otrzymały status Krajowy Klaster Kluczowy — posiada 3 takie klastry. ([Klaster LifeScience Kraków][8])

  • Region dysponuje silnym kapitałem ludzkim: w Małopolsce jest 24 uczelnie (10 publicznych, 14 niepublicznych), ponad 210 000 studentów — co daje potencjał dla działalności klastrowej i B+R. ([Klaster LifeScience Kraków][9])

Funkcjonowanie klastrów w Małopolsce

  • W artykule „Rola klastrów w innowacyjności regionów na przykładzie województwa małopolskiego” autor ukazuje, że klastry w Małopolsce są obecne, ale ich wpływ na innowacyjność nie zawsze jest wykorzystany w pełni. ([Czasopisma Uniwersytetu Rzeszowskiego][10])
  • Przykłady: analiza uwzględniała takie wskaźniki jak współpraca przedsiębiorstw z nauką, wdrożenia innowacji, struktury instytucjonalne – wskazując obszary wymagające wzmocnienia.

Branże i specjalizacje w regionie

  • Małopolska ma dobre warunki dla klastrów w sektorach: life science, ICT, technologie materiałowe, przemysł kreatywny. Status klastrów kluczowych świadczy o tym, że region osiągnął pewien poziom dojrzałości w tych obszarach. (np. klaster life science w Krakowie) ([Klaster LifeScience Kraków][8])
  • Potencjał również w sektorze OZE, cyfryzacji, przemysłach zaawansowanych – dzięki uczelniom, sieciom współpracy i instytucjom badawczym.

Mocne strony regionu

  • Dobrze rozwinięta infrastruktura uczelniana i badawcza.
  • Silna specjalizacja – już istnieją klastry kluczowe, które podnoszą prestiż i przyciągają partnerów.
  • Możliwość integracji z polityką regionalną i wsparciem instytucjonalnym, co sprzyja inicjatywom klastrowym.
  • Geograficzne położenie i dostępność komunikacyjna – sprzyjają współpracy przedsiębiorstw i instytucji.

Wyzwania i słabości

  • Nie wszystkie klastry w regionie osiągają wysoki poziom interakcji biznes-nauka-administracja; zgodnie z badaniem efektywność klastrów w regionie była zmienna. ([Repozytorium UJ][6])
  • W wielu przypadkach inicjatywy klastrowe funkcjonują głównie na bazie dotacji/unii, a mniej na modelu samowystarczalności rynkowej. ([Zintegrowana Platforma Edukacyjna][11])
  • Konieczność wyraźnej specjalizacji i wyróżnienia się — region ma potencjał, ale musi określić niszę, w której będzie liderem.
  • Wraz ze wzrostem konkurencji krajowej i międzynarodowej, klastry muszą inwestować w technologie, kompetencje, internacjonalizację — co wymaga zasobów.

2.2. Mazowsze (woj. mazowieckie)

Stan i skala: Mazowsze jest jednym z najważniejszych regionów klastrowych w Polsce — dużą rolę odgrywa Warszawa jako ośrodek usług, ICT, R&D i technologii zaawansowanych; w regionie funkcjonuje wiele inicjatyw klastrowych i katalogów PARP dedykowanych Mazowszu. ([PARP][21])

Główne branże: ICT, fotonika/optotechnologie (np. inicjatywy typu OptoKlaster), logistyka i transport, usługi biznesowe, life-sciences i technologie medyczne (w Warszawie i wokół). ([Repozytorium UWB][22])

Mocne strony:

  • Duża koncentracja firm usługowych i technologicznych oraz wysokie zasoby kapitału ludzkiego (uczelnie, centra badawcze).
  • Duży wewnętrzny rynek i bliskość administracji centralnej (łatwiejszy dostęp do programów, partnerów i inwestycji). ([PARP][21])

Wyzwania:

  • Silna konkurencja wewnątrzregionowa — konieczność specjalizacji (aby uniknąć dyspersji zasobów).
  • Wysokie koszty funkcjonowania (Warszawa) mogą osłabiać MŚP w klastrach. ([PARP][21])

Rekomendacje:

  • Skupić klastry na globalnie konkurencyjnych niszach (np. cybersecurity, fotonika, medtech).
  • Wzmocnić programy współpracy B+R z uczelniami i internacjonalizację (partnerstwa UE i rynki zagraniczne). ([Repozytorium UWB][22])

2.3. Podkarpacie (woj. podkarpackie)

Stan i skala: Region o długiej tradycji przemysłowej i silnym potencjale lotniczym / obróbki metali; istnieje kilkanaście inicjatyw i klastrów lokalnych (w tym skupionych wokół lotnictwa, motoryzacji, technologii energetycznych i nowoczesnych materiałów). PARP i dokumenty regionalne opisują strukturę klastrów w Podkarpaciu. ([PARP][23])

Główne branże: lotnictwo i obróbka metali, przemysł lotniczy i kosmonautyczny (silny ekosystem dostawców), OZE i technologie energetyczne, ICT w wspieraniu przemysłu. ([Archiwum PWSZ Krosno][24])

Mocne strony:

  • Silne, wyspecjalizowane zaplecze przemysłowe (dostawcy dla lotnictwa), dobra kultura kooperacji w niektórych branżach.
  • Rosnące inicjatywy w obszarze zielonej energii (np. dolina wodorowa i klastry energii). ([Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów][25])

Wyzwania:

  • Potrzeba większej współpracy z uczelniami i komercjalizacji wyników B+R.
  • Część inicjatyw jest nadal silnie uzależniona od dotacji/finansowania publicznego. ([PARP][26])

Rekomendacje:

  • Wzmocnić programy transferu technologii i szkolenia kadr (centra kompetencji).
  • Promować klastry jako huby eksportowe (szczególnie w sektorze lotniczym i energetycznym). ([Archiwum PWSZ Krosno][24])

2.4. Górny Śląsk / woj. śląskie

Stan i skala: Górny Śląsk to region o dużej gęstości przedsiębiorstw przemysłowych i tradycji klastrowej (energetyka, górnictwo, przemysł ciężki, ale też rozwijające się klastry technologiczne i e-mobility). PARP oraz regionalne ekspertyzy dokumentują liczne inicjatywy i rekomendacje rozwoju klastrów. ([PARP][27])

Główne branże: energetyka (w tym klastry energii), przemysł ciężki, automatyka i przemysł 4.0, e-mobility, budownictwo energooszczędne, sektory surowcowe, oraz rozwijające się technologie czystsze dla przemysłu. ([ris.slaskie.pl][28])

Mocne strony:

  • Duża skala przemysłu i zaplecze dostawców, doświadczenie w dużych projektach infrastrukturalnych.
  • Potencjał transformacji energetycznej (klastry energii, projekty OZE) i silne zaplecze instytucjonalne. ([Samorządowy PAP][29])

Wyzwania:

  • Konieczność transformacji od przemysłu opartego na paliwach kopalnych do niskoemisyjnego modelu — to wymaga dużych inwestycji i planowania społecznego.
  • Fragmentacja inicjatyw i potrzeba lepszego koordynowania strategii klastrowej w regionie. ([ris.slaskie.pl][28])

Rekomendacje:

  • Skupić inwestycje na „zielonej” modernizacji przemysłu (czyste technologie, magazynowanie energii, rekultywacja).
  • Wspierać proces konsolidacji klastrów i budowę wspólnych platform współpracy (np. dla e-mobility, czystych technologii węglowych). ([ris.slaskie.pl][28])

2.5. Dolny Śląsk (woj. dolnośląskie)

Stan i skala: Region zróżnicowany gospodarczo — obecne są klastry tradycyjnych gałęzi (ceramika, drewno, budownictwo) oraz nowoczesne klastry (ICT, fotonika, nanotechnologie, eko-energetyka). Region zidentyfikował kilkanaście aktywnych klastrów i posiada przynajmniej jeden Krajowy Klaster Kluczowy. ([PARP][30])

Główne branże: ICT i technologii informatyczne, fotonika i zaawansowane materiały, branże kreatywne, zdrowie i biotechnologie, oraz klastry związane z energetyką i efektywnością. ([UMWD Dolny Śląsk][31])

Mocne strony:

  • Silna pozycja Wrocławia jako centrum technologicznego i akademickiego (uczelniane zaplecze, międzynarodowe firmy IT).
  • Różnorodność branż — możliwość budowy interdyscyplinarnych klastrów. ([dawg.pl][32])

Wyzwania:

  • Potrzeba lepszego skomercjalizowania badań i współpracy MŚP z dużymi firmami/uczelniami.
  • Konieczność konsolidacji i zwiększenia skali działania klastrów, by były konkurencyjne międzynarodowo. ([Innowacje Dolny Śląsk][33])

Rekomendacje:

  • Wzmocnić mechanizmy komercjalizacji (spin-offy, parki technologiczne) i programy wsparcia dla MŚP w dostępie do B+R.
  • Pchać internacjonalizację (wspólne projekty UE, targi, matchmaking zagraniczny). ([dawg.pl][32])

2.6. Pomorze (woj. pomorskie)

Stan i skala: Woj. pomorskie ma silne klastry morskie, stoczniowe, logistyczne i ICT (Trójmiasto) — region od dawna promuje politykę klastrową i posiada analizy monitorujące powiązania klastrowe. Pomorze traktuje klastry jako motor rozwoju regionalnego (m.in. sektory morskie, offshore, logistyka, ICT, life-science). ([Pomorskie.eu][34])

Główne branże: przemysł morski (shipbuilding, offshore wind), logistyka i porty, ICT (Gdańsk/Sopot/Gdynia), biotechnologie i przemysły kreatywne. ([Pomorskie.eu][34])

Mocne strony:

  • Silna specjalizacja morska i logistyczna (porty, dostęp do morza), rosnący sektor offshore (wiatraki morskie).
  • Rozwinięta sieć instytucji wspierających klastry i doświadczenie w projektach UE. ([Pomorskie.eu][34])

Wyzwania:

  • Konieczność kompatybilności działań klastrów z polityką ochrony środowiska i portowo-morską (zrównoważony rozwój).
  • Wyzwaniem jest też skoordynowanie działań sektora morskiego z rosnącymi wymaganiami technologicznymi (offshore, digitalizacja). ([Pomorskie.eu][34])

Rekomendacje:

  • Wykorzystać boom na OZE offshore do budowy klastrów łańcucha dostaw (serwis, produkcja komponentów, R&D).
  • Zintensyfikować współpracę portów, firm logistycznych i sektora ICT (digital twin portów, automatyzacja). ([Pomorski System Monitoringu i Ewaluacji][35])

3. Perspektywy rozwoju i kierunki działania

Możliwości

  • W okresie nowej perspektywy finansowej UE (2021-2027) dostępne są programy wsparcia dotyczące klastrów, innowacji, współpracy biznes-nauka – region ma dobry start, by je wykorzystać.
  • Branże przyszłości (cyfryzacja, automatyzacja, OZE, zdrowie, biotechnologie) stanowią obszary, w których region może rozwijać klastry jako platformy eksportu, współpracy międzynarodowej i wzrostu wartości dodanej.
  • Dalsze wzmocnienie współpracy między klastrami a uczelniami / instytucjami badawczymi może zwiększyć innowacyjność i konkurencyjność regionu.
  • Integracja klastrów z polityką zielonej transformacji – region może wspierać klastry w obszarze energii odnawialnej, gospodarki cyrkularnej.

Rekomendacje dla regionu małopolskiego

  1. Wybrać i skupić się na silnych niszach – region już ma przewagi w niektórych branżach (np. life science, ICT). Warto budować klastry wokół tych obszarów i dążyć do globalnej konkurencyjności.
  2. Wzmocnić współpracę biznes-nauka-administracja – ułatwić mechanizmy transferu technologii, wspólnych projektów B+R, udziału instytucji naukowych w klastrach.
  3. Zwiększyć internacjonalizację klastrów – pozyskiwanie partnerów zagranicznych, udział w międzynarodowych projektach i rynkach może zwiększyć skalę działania i wartość klastra.
  4. Skoncentrować się na trwałych modelach finansowania i działaniu rynkowym – nie tylko dotacje, ale model współpracy, wartości dodanej, eksport.
  5. Wykorzystać zieloną transformację i technologie przyszłości – np. klastry w obszarze OZE, efektywności energetycznej, przemysłu 4.0 mogą stać się motorem rozwoju regionu.
  6. Monitorować wyniki i rozwijać zarządzanie klastrem – dobra praktyka, zarządzanie, marketing, partnerstwo, to elementy które raporty PARP wskazują jako mocne strony, ale wymagają ciągłej uwagi. ([POPW][2])

4. Podsumowanie

W Polsce klastry gospodarcze stanowią coraz ważniejszy element polityki gospodarczej i regionalnej. W województwie małopolskim warunki dla ich rozwoju są bardzo dobre — silna baza naukowa, trzy krajowe klastry kluczowe, dobry kapitał ludzki. Jednak aby w pełni wykorzystać potencjał, niezbędne jest skupienie się na niszach, wzmocnienie współpracy i trwałych modelach działania.

Źródła