Klastry w roku 2025

Szczegóły

Co to jest klaster gospodarczy?

Najpierw szybkie przypomnienie: klaster to skupisko przedsiębiorstw, instytucji (np. badawczo-naukowych), dostawców i powiązanych instytucji w określonym regionie/branży, które dzięki współpracy i bliskości geograficznej uzyskują przewagę konkurencyjną. ([Brookings][1]) W Polsce za przykład: „Klastry to wzajemnie powiązane firmy, dostawcy, wyspecjalizowane podmioty świadczące sobie wzajemnie usługi … współpracy z instytucjami” – z artykułu NCBR. ([Gov.pl][2])

Dlaczego to ważne? Bo klastry wspierają innowacje, ułatwiają transfer technologii i mogą być narzędziem rozwoju regionalnego. ([Zintegrowana Platforma Edukacyjna][3])

Główne nowe trendy w klastrach

1. Zrównoważony rozwój i zielona transformacja

Jednym z silnych kierunków jest gruntowne dostosowanie klastrów do transformacji ekologicznej / niskoemisyjnej.

  • Badanie firm konsultingowych Boston Consulting Group (BCG) „Supporting Economic Clusters in the Green Transition” wskazuje, że rządy mają dwa główne podejścia: ewoluować istniejące klastry („safeguard strategy”) oraz stymulować powstawanie nowych, zielonych klastrów („spark strategy”). ([BCG][4])

  • Inicjatywa World Economic Forum „Transitioning Industrial Clusters” skupia obecnie 33 przemysłowe klastry z 16 krajów, które zobowiązały się do redukcji emisji gazów cieplarnianych, tworzenia miejsc pracy i wzrostu gospodarczego. ([World Economic Forum][5])

Dlaczego to istotne?

  • Zmiana klimatu, regulacje środowiskowe i oczekiwania społeczne sprawiają, że klastry muszą być „zielone” albo zostaną z tyłu.
  • Klastry mogą stać się motorami nie tylko rozwoju ekonomicznego, ale także transformacji ekologicznej – co daje im nową funkcję w polityce gospodarczej.
  • Dla firm w klastrze oznacza to konieczność adaptacji – nowych technologii, standardów, współpracy z instytucjami badawczymi.

Wnioski dla Ciebie / regionu:

  • Warto rozważyć, czy klaster, w którym działasz (lub mógłbyś działać), ma potencjał „zielonego” rozwoju — np. w obszarze energii odnawialnej, gospodarki cyrkularnej, cyfryzacji energetyki.
  • Możliwość pozyskania wsparcia (np. unijnego) dla klastrów, które choćby częściowo wpisują się w tematykę zrównoważonego rozwoju.

2. Większy nacisk na „nowe możliwości” i specjalizację branżową

Widać, że klastry nie tylko mają być miejscem współpracy, ale także specjalizacji — zarówno branżowej, jak i technologicznej.

  • Artykuł o klastrach w Polsce: badanie „Regional Capital Dynamics and Cluster Development: Insights from Poland’s National Key Clusters” sprawdza, jak zmieniają się struktury klastrów w Polsce i jakie czynniki decydują o ich przetrwaniu/traceniu statusu. ([European Research Studies Journal][6])
  • Wspomniane przez PARP: klastrów w Polsce jest coraz więcej, i istnieją mechanizmy wsparcia („Rozwój oferty klastrów dla firm”) na lata 2021-2027. ([PARP][7])
  • W lokalnych strategiach gospodarczych (np. w USA) aż ponad 6 na 7 regionów w strategiach rozwoju gospodarki wskazuje przynajmniej jeden klaster jako cel. ([Excel Regional Solutions][8])

Dlaczego to istotne?

  • Klaster nie działa już „od ogółu do szczegółu” – coraz częściej skupia się na konkretnych technologiach, niszach, specjalizacjach.
  • Konkurencja globalna wymusza na klastrach bycie nie tylko większym, ale bardziej unikalnym i wyspecjalizowanym.
  • Wsparcie publiczne coraz częściej kierowane jest właśnie na takie specjalizacje – gdzie jest efekt dźwigni (innowacje, eksport).

Wnioski:

  • Przy planowaniu klastra lub przyłączeniu się do niego warto zastanowić się nad „unikalną niszą”, w której klaster może się wyróżnić.
  • Śledź programy wsparcia – mogą być dedykowane konkretnym branżom lub technologiom (np. cyfryzacja, zielone tech).
  • Utrzymanie statusu czy znaczenia klastra wymaga ciągłego rozwoju, adaptacji – nie wystarczy być klasrem, trzeba być konkurencyjnym klastrem.

3. Rola klastrów w polityce regionalnej i gospodarczej

Klastry coraz częściej są elementem strategii rozwoju regionalnego, a nie tylko inicjatywą oddolną firm.

  • Związek Pracodawców „Klastry Polskie” podkreśla, że polityka klastrowa to ważny składnik polityki innowacyjnej, regionalnej i przemysłowej. ([klastrypolskie.pl][9])
  • Klimat dotyczący klastrów energii w Polsce: nowe przepisy ws. klastrów energii i OZE regulują działalność, współpracę, wsparcie oraz udział jednostek samorządu terytorialnego (JST) – co pokazuje, że część klastrów działa w ramach systemu regulacyjnego i polityki publicznej. ([Serwisy Gazeta Prawna][10])

Dlaczego to istotne?

  • Klaster mający wsparcie polityki publicznej i samorządu może mieć lepszy dostęp do finansowania, infrastruktury i partnerów.
  • Z drugiej strony – wymaga to spełniania określonych kryteriów, regulacji, współpracy z JST.
  • Oznacza to, że dla regionu klastry mogą być narzędziem poprawy konkurencyjności, ale też że są warunki i obowiązki z tym związane.

Wnioski:

  • Sprawdź, jakie ramy prawne lub programy wsparcia działają w Twoim regionie (województwie, powiecie) – czy są strategia klastrów, czy programy dotacyjne.
  • Przy tworzeniu czy rozwijaniu klastra uwzględnij współpracę z samorządem i instytucjami publicznymi – to może zwiększyć jego szanse.
  • Warto też analizować ryzyko – jeśli klaster jest zbyt zależny od programu lub polityki, zmiana władzy/priorytetów może być zagrożeniem.

4. Klastry energetyczne i OZE – polski przykład

W Polsce szczególną uwagę zwraca rozwój klastrów energii i odnawialnych źródeł energii (OZE).

  • Nowelizacja ustawy o OZE wprowadza definicję klastra energii, reguluje działalność, współpracę z operatorami sieci, mechanizmy wsparcia. ([Serwisy Gazeta Prawna][10])
  • Krajowa Izba Klastrów Energii i OZE wskazuje, że wchodzimy w fazę „profesjonalizacji transformacji energetycznej”, a klastry energii mają być kluczowym elementem. ([klastry.org.pl][11])

Dlaczego to istotne?

  • Transformacja energetyczna to obecnie jeden z najważniejszych megatrendów – klastry mogą tu odgrywać kluczową rolę: produkcja, dystrybucja, magazynowanie, OZE, efektywność energetyczna.
  • Przepisy i wsparcie wskazują na kierunek, w którym państwo i regiony chcą rozwijać klastry – więc to może być okazja dla firm i instytucji: wejść wcześniej, skorzystać z przywilejów.

Wnioski:

  • Jeżeli Twój obszar lub branża ma związek z energią, OZE, efektywnością energetyczną – to może być dobry moment na zaangażowanie się w klaster lub jego rozwinięcie.
  • Zwróć uwagę na wymogi prawne i rejestracyjne (np. rejestr klastrów energii prowadzony przez URE) oraz możliwości wsparcia.
  • Warto przeanalizować, jak klaster energetyczny może być powiązany z lokalnymi zasobami, sieciami, instalacjami – bo efektywność w tych klastrach zależy od infrastruktury i współpracy.

5. Wzrost znaczenia technologii, współpracy i kompetencji

Klastry coraz częściej stają się platformami współpracy między biznesem-nauką-administracją, a także miejscem, gdzie rozwijane są kompetencje i technologie.

  • NCBR w Polsce wskazuje, że klastry „ułatwiają transfer technologii, wspierają rozwój MŚP oraz pomagają budować konkurencyjność” poprzez współpracę firm, nauki i administracji. ([Gov.pl][2])
  • W raporcie UNDP‐Moldova: klaster meblarski rozwinął się dzięki inwestycjom w sprzęt, szkolenia, digitalizację, a jego obrót wzrósł sześciokrotnie w kilka lat. ([UNDP][12])

Dlaczego to istotne?

  • Sama lokalizacja nie wystarczy – klaster musi działać jako ekosystem: firmy + nauka + instytucje wsparcia + kompetencje + infrastruktura.
  • Wysoka dynamika wymaga ciągłego rozwoju technologicznego i adaptacji – klaster, który stoi w miejscu, może zostać prześcignięty.
  • Współpraca między firmami konkurującymi to klucz – klaster jako platforma współpracy rzadziej występuje w tradycyjnym modelu „każdy sobie”. ([Portal Morski][13])

Wnioski:

  • Warto zidentyfikować, jakie kompetencje i technologie są potrzebne w klastrze, i czy są one dostępne w regionie lub mogą być osiągnięte przez współpracę.
  • Zwróć uwagę na rolę szkoleń, instytucji badawczych, wyposażenia i digitalizacji – to często kluczowe czynniki sukcesu.
  • Firmy w klastrze mogą zyskać więcej niż tylko lokalizację – mogą uzyskać dostęp do wiedzy, współpracy, wspólnego marketingu, co zwiększa potencjał konkurencyjny.

Wnioski i rekomendacje

  • Przeanalizuj, czy w Twoim regionie / branży istnieje klaster lub czy możliwe jest jego utworzenie – i na ile wpisuje się on w powyższe trendy: zielona transformacja, technologie, współpraca, specjalizacja.
  • Zastanów się: Czy klaster może pełnić rolę platformy współpracy między biznesem-nauką-administracją? Czy są do tego warunki (instytucje, firmy, samorząd)?
  • Zwróć uwagę na dostępne instrumenty wsparcia (dotacje, programy unijne, krajowe, regionalne) – np. w Polsce konkursy typu „Rozwój oferty klastrów dla firm”.
  • Postaw na specjalizację – regiony/klastry, które próbują być „wszystkim dla wszystkich”, mają mniej szans niż te, które wybierają niszę i rozwijają ją.
  • Uwzględnij zrównoważony rozwój jako element strategii – to już nie opcja, ale coraz częściej warunek konkurencyjności.
  • Bądź świadom zmian prawnych i regulacyjnych – np. w przypadku klastrów energii w Polsce – bo one tworzą realne ramy działania.

Źródła